Waarom zijn voorzorgcirkels nodig?

De afgelopen 40 jaar is er  op het terrein van vergrijzing en ouderenzorg veel wegbezuinigd. Bejaardenhuizen en verzorgingshuizen zijn er niet meer en de deur naar verpleeghuizen staat nog slechts op een kier. Ondertussen zijn we vergeten vervangende structuren te ontwikkelen die het mogelijk maken om langer thuis te blijven wonen. Pas recent zijn we hier mee gestart.

De problematiek op het terrein van vergrijzing en ouderenzorg is groot:

• de babyboomgeneratie stormt de grijze zone binnen
• door de medische zorg worden we steeds ouder
• de gemiddelde leeftijd van mantelzorgers is 70 jaar
• kinderen wonen veelal niet meer in de buurt van hun ouders
• vergeleken met 2020 verdubbelt de vergrijzing nog in 2040
• er zijn nu al 80.000 vacatures in de zorg

Voorzorgcirkels

Ik heb daar iets op gevondenen dat is het concept voorzorgcirkel. In de groep ouderen bevindt zich een schier onuitputtelijk reservoir van gezonde, vitale ouderen. Zij gaan de zorgafhankelijke ouderen helpen. De gezonde, vitale oudere investeert nu en oogst later als hij zelf zorgafhankelijk is geworden. De gezonde, vitale oudere weet dat, als hij nu niet investeert, er later ook niemand voor hem klaar staat. De gezonde, vitale ouderen gaan “uit voorzorg” aan de slag om voorzorgcirkels te ontwikkelen. Ze sorteren voor op een waarschijnlijke toestand van zorgafhankelijkheid. Immers, er zijn maar weinig mensen die gezond en vitaal sterven.

Voorzorgcirkels bestaan uit 8 a 13 leden die op loop- en fietsafstand van elkaar wonen. De hoofddoelstelling is om vraag en aanbod op elkaar afstemmen.

Participanten

De belangrijkste participanten in het project in Oost Brabant zijn:

• de thuiszorg- en verpleeghuisorganisatie
• de woningcorporatie
• de welzijnsorganisatie
• de vrijwillige ouderenorganisaties

Tussen deze organisaties zijn werkafspraken gemaakt over de uitrol van de voorzorgcirkels in een gebied van 90.000 inwoners.

Drie routes

Langs 3 routes worden de voorzorgcirkels nu ontwikkeld:

• middels indicatiestelling thuiszorg
• bij huurappartementen van de woningcorporatie
• in wijken en dorpen.

Voor elke route is een methodiek beschikbaar

Instrumenten

We hebben inmiddels 10 instrumenten ontwikkeld die ingezet kunnen worden als men aan de slag wil met het opzetten van voorzorgcirkels. Je leest er meer over in mijn volgende blog en op de website van Sociom, een organisatie voor sociaal werk in het Land van Cuijk en West Maas en Waal. Bekijk ook het filmpje over de Voorzorgcirkel in Cuijk en hoor van de deelnemers hoe het is om mee te doen aan een voorzorgcirkel.

Henk Geene

Henk Geene is de bedenker van de Voorzorgcirkel. Hij publiceert regelmatig over Vergrijzing en Ouderenzorg. Voor hem is actieve deelname van ouderen in de zorg  voor ouderen een belangrijke sleutel voor de oplossing. Voor NLZVE schrijft hij in de komende maanden een aantal blogs op persoonlijke titel.

In Nederland hebben we veel burgerinitiatieven, die zich bezig houden met ouderenzorg. Deze initiatieven opereren niet binnen de drie financiële zorgstelsels, zijnde de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo), de Zorgverzekeringswet (Zvw) en  de Wet Langdurige Zorg (Wlz). Ze zijn actief buiten deze zorgstelsels om, beter gezegd ze gaan vooraf aan de drie zorgstelsels. Natuurlijk hebben ze raakvlakken en werken ze met de drie stelsels samen, maar ze hebben geen verantwoordingsplicht richting de drie stelsels. Ze kunnen vanuit de drie stelsels daarom ook niet ter verantwoording geroepen worden.

Het werken buiten de stelsels heb ik ervaren als een verademing. Ik heb er vele uren in doorgebracht en geen enkele keer heb ik de druk van de stelsels op mij gevoeld. Het is bevrijdend om buiten de stelsels om te werken. Als je jarenlang binnen de stelsels gewerkt hebt en je gaat vervolgens buiten de stelsels werken, dan ervaar je pas hoe desastreus de uitwerking van wet- en regelgeving, van in beton gegoten protocollen en van een sterk overdreven verantwoordingsplicht is op je eigen persoon. Nú heb ik elke dag het gevoel dat elk uur dat ik aan de ouderenzorg besteed 100% effectief is. Er is nooit sprake van indirecte arbeid of van indirecte tijd.

Niet alleen het huidige - demissionaire - kabinet, ook toekomstige kabinetten zullen niet de extra benodigde miljarden beschikbaar stellen voor thuiszorg en verpleeghuiszorg. Dit heeft onder meer te maken met omvangrijke, miljarden slurpende transities, die zich momenteel in onze maatschappij voltrekken. Denk maar eens aan alle kosten die de transitie naar een gasloze en CO2-loze maatschappij met zich meebrengt. Denk maar eens aan de transitie die zich momenteel in de agrarische sector voltrekt. Denk maar eens aan de extra miljarden die de komende decennia naar defensie zullen gaan als gevolg van het steeds verder vertroebelende wereldbeeld. En denk tenslotte aan de extra kosten als gevolg van de coronaproblematiek. In het Integrale Zorg Akkoord (IZA) is onlangs afgesproken dat het aantal werkenden in de zorg, dat nu 1 op de 6 werkenden is, niet mag toenemen. Tel uit je verlies.

De ouderenzorg staat achter in de rij of je het leuk vindt of niet. Dat is onlangs nog uit onderzoek gebleken: het geld gaat primair naar de cure en dan pas naar de care. We zullen gezien worden als kostenpost en niet als productiefactor. Het is niet anders. Niets wijst er op dat de overheid de komende jaren de strenge toelatingscriteria voor opname in het verpleeghuis los gaat laten. Dat heeft ook geen enkele zin want het zou niet het bedoelde effect hebben, namelijk meer opnameruimte voor zeer zorgafhankelijke ouderen. Dat effect ontstaat niet en dat heeft maar beperkt met geld te maken. Het ontbreken van menskracht is hier bepalend: er zijn 80.000 à 100.000 vacatures in de zorg. 

Zoals bekend gaat de vergrijzing tot 2040 nog verdubbelen. Dit betekent dat er dus ook een factor 2 meer thuiszorg en meer bedden nodig zijn, maar dat gaat onze overheid niet accorderen. Er komt geen extra personeel en er komen ook geen extra bedden bij. Maar een factor 2 betekent ook dat er sprake is van een verdubbeling van het aantal zorgafhankelijke ouderen richting 2040. Met andere woorden vergeleken met het huidige aanbod aan zorgafhankelijke ouderen vanuit de drie genoemde zorgstelsels, gaat het zorgaanbod aan de zorgafhankelijke ouderen met het oog op 2040 met factor 2 verdund worden: 3 douches per week wordt dan 1 douche per week. Zo letterlijk moet je dat nemen. De spoeling wordt dan wel erg dun. Er zal dus een hulp- en zorgstructuur ontwikkeld moeten worden naast de huidige, professionele hulp- en zorgstructuur vanuit de drie zorgstelsels.

Dit kan mijns inziens slechts op één manier opgelost worden: de ontwikkeling van een sociale infrastructuur op vrijwillige basis in buurten, dorpen en wijken rond elke oudere. In Nederland zitten we dus in een fase dat de genoemde drie stelsels de gevolgen van de golf van vergrijzing niet meer op kunnen vangen. Alle bestuurders die binnen de drie stelsels actief zijn, spannen zich in om, samen met het Ministerie van VWS, de vacatures op te vullen. Dit zal hen niet lukken, enerzijds omdat die arbeidskrachten niet te vinden zijn en anderzijds omdat binnen het veld van de zorg het terrein van de ouderenzorg het minst geliefd is bij potentiële arbeidskrachten. Uit onderzoek is immers gebleken dat verpleegkundigen in opleiding grotendeels kiezen voor werken in een ziekenhuis en nauwelijks voor werken in de ouderenzorg. 

We kunnen dus niet meer, zoals voorheen, onbeperkt vertrouwen hebben in de stelsels, ook niet als deze in de marge enigszins aangepast worden. Dit betekent dat we buiten de stelsels om oplossingen moeten bedenken. Dit wordt inmiddels door velen onderkend. Buiten de drie stelsels bevindt zich namelijk een reservoir van arbeidskrachten van ongekende omvang en als gevolg van de oplopende vergrijzing wordt dit reservoir steeds groter. Het betreft hier de gezonde, vitale ouderen in de leeftijd van 70-80 jaar. 

We weten uit onderzoek dat ouderen elkaar graag helpen. Als we er in slagen om deze ouderen te laten inzien dat zij later, als ze zelf zorgafhankelijk worden, alleen maar hulp krijgen van gezonde leeftijdgenoten als zij zelf nu zorgafhankelijke ouderen gaan helpen, dan ontstaat er een samenredzaamheid van zorgafhankelijke ouderen enerzijds en helpende, gezonde en vitale ouderen anderzijds.

De definitieve oplossing ligt dus op het terrein dat vooraf gaat aan de drie zorgstelsels en wel middels een massieve inzet van de gezonde, vitale ouderen richting de zorgafhankelijke ouderen. Wij ouderen zijn immers zelf het probleem en dat verplicht ons ook zelf bij te dragen aan de oplossing. Wij zijn de probleemdrager en we dienen onszelf te transformeren naar probleemoplosser.
De oplossing van het probleem zit in het probleem.

November begon met een bezoekje aan onze dorpsfysiotherapeut vanwege rugklachten (tja, we worden allemaal een dagje ouder ...). De dag erna een overleg met de dorpsondersteuner en de zorgcoördinator van Austerlitz Zorgt, samen met mijn beoogde opvolger als voorzitter, Charles Laurey. Heel nuttig om de klokken weer eens gelijk te zetten. En ook wel weer grappig als je bedenkt dat de dorpsfysio en onze dorpsondersteuner één en dezelfde persoon zijn!

Lezing Thorbeckebijeenkomst
Op vrijdag 5 november was ik uitgenodigd om op de Universiteit Leiden te reflecteren op een essay van Esmée Driessen dat verschenen is in het boek Juridische vragen in het sociaal domein. Zij betoogt hierin dat partijen als NLZVE pleiten voor populatiebekostiging, maar dat die bekostigingsvorm helemaal niet zo gunstig is voor bewonerscollectieven. Het gebrek aan schaalvoordelen, de zwakke positie in tenders en de vele valkuilen in de samenwerking met de gemeente maken dat bewonerscollectieven in haar ogen weinig kans maken om als uitvoerende partij te worden gekozen. Mijn reactie hierop was dat dit zeker opgaat in het huidige paradigma van marktwerking, aanbestedingsprocedures, winner takes all en controledrang vanuit de budgethouder. Maar NLZVE en anderen pleiten al langer voor een nieuw paradigma: een ecosysteem op basis van een nieuwe kernwaarde: gezondheidswinst en -rendement. Wijkpartners, inclusief bewoners, nemen hierbij gezamenlijke verantwoordelijkheid voor het verbeteren van de gezondheid van de inwoners. Hiervoor is populatiebekostiging eigenlijk een voorwaarde.

’s Avonds met mijn Sandra lekker gegeten in het centrum van Leiden (weet je nog dat je gewoon ’s avonds in een restaurant mocht?) en de volgende ochtend op de fiets naar Amsterdam voor het klimaatprotest.

Kwaliteitsraad
Ik weet niet of ik hier al eerder over geschreven heb, maar ongeveer elke zes weken is er een vergadering van de Kwaliteitsraad van het Zorginstituut Nederland. Deze bestaat uit tien onafhankelijke raadsleden - waaronder ik dus - die gezamenlijk het Zorginstituut van advies dienen over de kwaliteit van zorg. De raad toetst door het veld gemaakte kwaliteitsstandaarden en indien nodig kan doorzettingsmacht worden ingezet, wat zoveel betekent als: als jullie er niet uitkomen, dan beslissen wij wel. Bekend voorbeeld hiervan is het Kwaliteitskader Verpleeghuiszorg. 
Op 11 november vergaderden we eindelijk weer eens fysiek in Utrecht. We hebben onder andere gesproken over de coronacrisis en de gevolgen die dit zou kunnen hebben voor de kwaliteit op de intensive care. En we kregen te horen wie de nieuwe voorzitter wordt: Floortje Scheepers, die al raadslid was. Ik ben hier heel blij mee, omdat zij, net als de vorige voorzitter Jan Kremer, open staat voor vernieuwing.

MAEX Impuls Zorgzame Gemeenschappen
Tijdens de eerste week van november liep de inschrijvingsperiode van de MAEX Impuls Zorgzame Gemeenschappen. Hiermee kunnen lokale zorginitiatieven op een heel makkelijke manier een eenmalig bedrag ontvangen om hun organisatiekracht te versterken, een onderdeel waar normaal moeilijk ondersteuning voor te krijgen is. De subsidie maakt deel uit van het programma Maatschappelijke Stimulering Vrijwilligerswerk van VWS, ik schreef hier al eerder over.
Op vrijdag 12 november kregen we van de mensen van de MAEX een overzicht van alle bijna 100 aanvragen om te beoordelen. Dat hebben Nanneke van der Heijden en ik samen gedaan, met waar nodig overleg met regiocoördinatoren. Dinsdag 16 november hebben we alle twijfelgevallen met MAEX doorgenomen. Uiteindelijk zijn er 32 aanvragen gehonoreerd, voor een totaalbedrag van een kleine 80.000 euro. De initiatieven ontvingen op 17 november hiervan bericht en op 20 november stond het geld op hun rekening. Zo snel kan het gaan!

Nieuwe voorzitter voor NLZVE!
De bestuursvergadering van 17 november stond in het teken van de kennismaking met Mike Leers. Hij is bereid om het voorzitterschap van NLZVE op zich te nemen. Op de pagina Wie zijn wij? kun je meer over hem lezen, maar in het kort: hij pas heel goed in het profiel dat wij voor deze functie hadden opgesteld. Dus het bestuur heeft hem volmondig aanbevolen aan de ledenvergadering, die op 25 november de formele benoeming van Mike heeft bekrachtigd.
Ik kijk uit naar de samenwerking met Mike. Eén ding hebben we alvast gemeen: we houden allebei van vakantiefietsen. Hoewel ik vergeleken met hem een beginner ben, die nog niet verder is gekomen dan onze buurlanden. Mike gaat met enige regelmaat fietsen in landen als Cambodja ...

Helaas hebben we ook afscheid moeten nemen van een bestuurslid: Gertrude van Driesten. Zij heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan de besluitvorming rond onze kernwaarden en de strategie voor de komende jaren. Gertrude, bedankt!

De maand september stond in het teken van gedeeltelijke terugkeer naar de situatie van vóór corona. Opeens had ik weer fysieke vergaderingen, van de Kwaliteitsraad onder andere, maar ook nog steeds veel digitale besprekingen. Dit zal ook wel zo blijven, digitaal als het kan, fysiek als het moet.

(Voor)zorgcirkels

Op 2 september had ik een online ontmoeting met Henk Geene. Hij heeft in zijn woonomgeving, het land van Cuijk, een prachtig project opgezet, waarbij groepen ouderen elkaar helpen. Hij noemt dat voorzorgcirkels, of, als er wat meer zorg nodig is: zorgcirkels. Henk stelt: “75- helpt 75+, het is beter een sociale structuur te ontwerpen die bijdraagt aan het voorkómen van ‘losse probleemvelden’ als eenzaamheid, dan dat meerdere versnipperde initiatieven rondom verschillende probleemvelden worden opgezet”. Een goed functionerende (voor)zorgcirkel kan tijdig een probleem signaleren en in de samenwerking tussen inwoners en zorg- en welzijnsprofessionals zoeken naar de meest adequate oplossing. Het doel is om ouderen zo lang mogelijk thuis te laten wonen, zodat het eigen netwerk in stand wordt gehouden.

Mijn idee is dat dit met name in wijken waar niet zo snel een bewonerscollectief van de grond komt een heel goed concept is. Het lijkt een beetje op de broodfondsen, waarin een groep ondernemers bij ziekte voor elkaars inkomen zorgt.

Overleg met VWS

Eind 2021 eindigt de projectsubsidie van VWS waarmee NLZVE haar activiteiten bekostigt. In september is enkele keren overleg geweest over de voortzetting van de subsidie in 2022 en verder. Hopelijk komen we hier snel uit, zodat we ook aan het team zekerheid kunnen bieden dat we door kunnen gaan met ons werk.

MAEX Zorgzame Gemeenschappen

Ook diverse besprekingen met de mensen van MAEX. We sturen aan op een intensieve samenwerking, waarbij de kaart van zorgzame gemeenschappen in de MAEX-omgeving kan worden opgenomen. Daarnaast is MAEX onze partner in de Impuls Zorgzame Gemeenschappen (zie hierna).

Maatschappelijke stimulering vrijwilligers in hulp, zorg en dienstverlening

Hier heb ik al eerder over geschreven, maar begin van deze maand konden we echt van start met het organiseren en verdelen van deze subsidie. De subsidieaanvragen van de regionale netwerken is in september besproken, hier en daar aanpassingen aan subsidievragers voorgelegd, en we hebben veel regionale netwerken blij kunnen maken met het door hen aangevraagde bedrag. In oktober gaan we verder met de subsidie voor lokale initiatieven, de MAEX Impuls Zorgzame Gemeenschappen.

Brochure Dorpsondersteuner

Diverse vergaderingen tussen NLZVE en Vereniging van Kleine Kernen Limburg om te komen tot de definitieve tekst en layout van onze gezamenlijke brochure over de dorpsondersteuner.

De dorpsondersteuner is niet meer weg te denken uit onze gemeenschappen. In de brochure lees je wat een dorpsondersteuner doet, wat er de voordelen van zijn en waar je rekening mee moet houden als je met een dorpsondersteuner wilt gaan werken.

We zijn erg blij met het resultaat! Download hier 'De dorpsondersteuner'. 

Op 1 oktober vond de eerste landelijke Dag van de Dorpsondersteuner plaats, maar daarover dus volgende maand meer….

Maatschappelijke Expertgroep Ouder Worden 2040

De komende 20 jaar veroudert onze samenleving enorm. Dat brengt een aantal uitdagingen met zich mee. Hiermee worstelen we met z’n allen. Hoe wonen en werken we in 2040? Hoe blijven we gezond en krijgen we passende zorg en ondersteuning? En hoe benutten we de kracht van een groter wordende groep ouderen?

Vele partijen denken hierover mee in het programma Ouder Worden 2040. Ik ben gevraagd om mee te doen aan de Maatschappelijke Expertgroep, een breed samengestelde denktank. Op 20 september bespraken we een drietal toekomstscenario’s die door BeBright, het adviesbureau dat het programma uitvoert, waren opgesteld. Herkenbare scenario’s, waar in twee van de drie bewonerscollectieven een grote rol spelen. In de komende maanden worden deze scenario’s verfijnd en uitgewerkt en deze dienen als leidraad voor de vraag: hoe verder?

Wordt vervolgd.

Apotheekhoudende huisartsen

Ook actueel: het voortbestaan van apotheekhoudende huisartsen wordt bedreigd. Meer dan een miljoen Nederlanders zijn voor hun huisartsenzorg afhankelijk van een apotheekhoudende huisartspraktijk, vooral op het platteland. Maar voor deze kleine praktijken wordt het steeds lastiger om aan de eisen te voldoen die zorgverzekeraars aan hen stellen. Met het verdwijnen van huisartspraktijken staan ook andere (zorg)voorzieningen in dorpen onder druk.

Samen met de Landelijke Huisartsen Vereniging en de Landelijke Vereniging van Kleine Kernen zijn we bezig met het schrijven van een manifest om voor deze situatie aandacht te vragen.

Juni was voor mij een relatief korte werkmaand vanwege een weekje fietsen naar Texel, maar dat zou je aan deze column niet aflezen. Enfin, het meest bijzondere van de afgelopen maand was wel dat er voor het eerst weer fysieke bijeenkomsten plaatsvonden, hoewel het gros nog digitaal was. Maar heerlijk om af en toe eens niet de hele dag achter een scherm te zitten!

Ella Vogelaar Academie nu echt in de lucht!
De eerste webinars van de Ella Vogelaar Academie zijn in juni opgenomen en staan online, inclusief mijn eigen verhaal over Duurzame Ouderenzorg. In een half uur geef ik een overzicht van de ontwikkelingen in de zorg voor onze ouderen inclusief,  hoe kan het ook anders, een beschrijving van de rol van de samenleving zelf. Mocht je hierin geïnteresseerd zijn: het webinar staat online. En als je de moeite zou willen nemen om feedback te geven – het is voor mij ook de eerste keer - ... dan graag!

Expertmeeting brede monitor burgercollectieven
Op 9 juni vond een digitale bijeenkomst plaats met experts en onderzoekers over de mogelijke opzet van een brede monitor burgercollectieven. Dit is een onderzoek met als doel de omvang en de maatschappelijke en economische waarde van de beweging van lokale burgercollectieven in kaart te brengen. De monitor biedt een integraal inzicht over alle domeinen heen en legt de basis voor de erkenning dat onze beweging hard nodig is om de maatschappelijke uitdagingen van onze tijd het hoofd te bieden en om duurzame brede welvaart te realiseren.
Het idee van de brede monitor is ontstaan naar aanleiding van gesprekken met het SG-overleg - zeg maar de topambtenaar van elk ministerie - met een coalitie van landelijke organisaties van georganiseerde burgers. Nnaast NLZVE zijn dat LSA bewoners, LVKK, Energie Samen, Cooplink en MAEX. Deze coalitie heeft tevens een position paper geschreven.

Dialoogbijeenkomst Kwaliteitsraad
Direct daaraan voorafgaand – pfff, sommige dagen…. – was een eveneens digitale dialoogbijeenkomst over passende zorg, georganiseerd door de Kwaliteitsraad waarvan ik deel uitmaak. Los van wat technische problemen was het een leerzame bijeenkomst met een breed scala aan deelnemers. Vanzelfsprekend heeft ondergetekende ervoor gezorgd dat de stem van de georganiseerde burger goed vertegenwoordigd was, waaronder twee bestuursleden van NLZVE!

Maatschappelijke Expertgroep Ouder Worden 2040
Ouder Worden 2040 is een landelijk programma in opdracht van VWS waarin wordt samengewerkt om een maatschappelijk gedragen visie en veranderagenda voor de toekomst van het ouder worden in Nederland te formuleren. Voor deze brede maatschappelijke dialoog wordt gebruik gemaakt van toekomstscenario’s. Met deze scenario’s kunnen we verkennen welke nieuwe antwoorden mogelijk en wenselijk zijn. Eén van de groepen die hiervoor zijn samengesteld is de maatschappelijke expertgroep, die bestaat uit kenners en doeners van veel verschillende pluimage. Ik maak hiervan deel uit, samen met enkele ‘bondgenoten’, zoals Jitske Tiemersma (KNHM) en Peter Boerenfijn (Habion). Ook hier moet het geluid van de burger natuurlijk stevig doorklinken! Op 17 juni vond de tweede sessie plaats, een flink lange online meeting (vijf uren!), maar heel goed georganiseerd door BeBright, en met voldoende pauzes gelukkig. Tijdens deze sessie werden drie maatschappijbeelden besproken, als basis voor de te ontwikkelen scenario’s. Na de zomervakantie gaan we verder met de scenario’s, ik ben razend benieuwd.

Meer wel
Ik schreef al eerder over het boek Meer wel van De Publieke Zaak. Hieraan hebben meer dan 150 mensen meegeschreven, onder eindredactie van Mickey Huibregtsen. Het boek is op 28 juni gepubliceerd en is gratis online te lezen. Echt een aanrader!

Brochure dorpsondersteuner
Met de VKKL en de NLZVE helpdesk zijn we bezig een brochure te schrijven over de dorpsondersteuner (of buurtassistent, of welke naam deze ook heeft). De tekst is vrijwel klaar; in de zomer vindt de lay-out en het drukwerk plaats en in september organiseren we een bijeenkomst met dorpsondersteuners uit het hele land – en hun ‘managers’ - om kennis te maken en ervaringen uit te wisselen. En om de kersverse brochure uit te reiken aan de eerste dorpsondersteuner van ons land...